Bolkoprijtuigen (Bolkop, Plan C, -D en -K)
Bolkoprijtuigen is een algemene benaming voor vier rijtuigtypes van de NS. De eerste serie wordt simpelweg aangeduid als "Bolkoprijtuigen", of om het onderscheiden makkelijker te maken als "vooroorlogse Bolkoprijtuigen". Deze eerste serie is gebouwd van 1935 tot 1939 en was aanvankelijk bedoeld voor de internationale dienst. In de oorlog is een groot deel van deze serie beschadigd geraakt, de resterende rijtuigen zijn in 1973 buiten dienst gesteld. Alleen rijtuig ABC 7301 is van deze serie bewaard gebleven.
Vanaf 1950 werd de tweede serie ingezet, Plan D genaamd, die was aangeschaft om het door de oorlog sterk uitgedunde materieelpark weer aan te vullen. Deze waren sterk gebaseerd op de vooroorlogse Bolkoprijtuigen maar waren technisch wat moderner. Het grootste deel van de Plan D's was in 1978 buiten dienst gesteld, maar acht rijtuigen zijn in 1974 omgebouwd tot stuurstandrijtuig voor de Beneluxtreinen en hebben het tot 1987 uitgehouden. Van het Plan D zijn er zes exemplaren bewaard, waaronder één stuurstand.
De derde serie bolkoppen was het Plan C, dat bestond uit tien postrijtuigen gebaseerd op het Plan D (officieel behoorden de Pec postrijtuigen en een deel van de Muizeneuzen ook tot het Plan C), en waarvan er na de buitendienststelling in 1979 twee bewaard zijn gebleven.
In 1957 volgde de vierde serie Plan K, die eveneens bedoeld was voor de internationale dienst. Opvallend was dat deze rijtuigen de mogelijkheid hadden om de stoelen uit te schuiven tot slaapgelegenheid en er zelfs een wasgelegenheid aan boord was. Het Plan K heeft het volgehouden tot 1984, waarna er zeven exemplaren bewaard zijn gebleven.
Het enige nog bestaande vooroorlogse bolkoprijtuig: de ABC 7301. In de oorlog heeft dit rijtuig als salonrijtuig voor Rijkscomissaris Seyss Inquart gediend. Het rijtuig lijkt er helemaal goed uit te zien, maar net zoals bij de A 7705 die we even hieronder zullen zien, is het rijtuig alleen opgeknapt aan de kant die te zien was tijdens het evenement Terug naar Toen 2011.
Plan C
Plan C-rijtuig P 7920 op 8 oktober 2011 in het Spoorwegmuseum. Het rijtuig maakte hier deel uit van een speciale tentoonstelling over postvervoer per spoor.
Tussen 1980 en 2000 is rijtuig P 7918 ingezet als meetrijtuig voor het Centrum Technisch Onderzoek (CTO), waarna Eurailscout haar nog als zodanig heeft ingezet tot 2009. Sinds 2014 maakt het rijtuig deel uit van de collectie van de Stichting Historisch Dieselmaterieel (SHD), die de meetapparatuur behoudt ten behoeve van de TU Delft. Op 18 mei 2023 was de SHD te gast bij de SGB te Goes met onder andere loc 2282 en de P 7918.
Plan D
Plan-D rijtuig A 7705 van de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij (VSM), links op 22 maart 2009 en rechts op 3 september 2011. in Beekbergen bij stond. Door het gat in de deur stak ooit een schoorsteen naar buiten; het rijtuig is een tijd lang als kantoor in gebruik geweest. In 2011 was er voor de vorm alvast een nieuwe verflaag aangebracht, maar het rijtuig was er voor de rest nog niet veel beter aan toe dan twee jaar daarvoor.
Plan D-rijtuig AB 7709 van het Spoorwegmuseum, links 8 oktober 2011 en rechts op 12 november 2023. Net als de 7705 hierboven is dit rijtuig gestoken in de turquoise kleurstelling, maar het Spoorwegmuseum had aanvankelijk voor een lichtere tint gekozen dan de VSM later zou doen. Later is er besloten om het turquoise materieel in een meer historisch correcte tint tentoon te stellen, zoals we rechts kunnen zien.
In de jaren '60/'70 zijn er een aantal Plan D-rijtuigen omgebouwd tot stuurstandrijtuigen voor de Beneluxdienst. Toen deze in 1986 werden vervangen door de TD-BNL, zijn ze op één na allemaal gesloopt. De laatst overgebleven is de 7658, die is verbouwd tot Mw Meetrijtuig 80849781805. Tegenwoordig is dit rijtuig eigendom van de VSM in Beekbergen, die in 2017 zijn begonnen met het rijtuig terugbrengen naar de staat uit het Beneluxtijdperk. We zien de 7658 hier op 5 mei 2018, met de neus al in de originele kleuren. Voor meer over dit rijtuig kun je terecht op de pagina over Beneluxtreinen.
Tweemaal rijtuig RD 7659 van het Spoorwegmuseum. Links zien we het rijtuig op 22 oktober 2011 in Blerick, nog in Berlijns blauwe kleurstelling en veilig opgeborgen in een loods van het museum. Op 27 november 2021 trof ik het rijtuig aan in het Spoorwegmuseum, waar ze samen met loc 1201 het tijdperk van de turquoise kleurstelling representeert.
Plan K
Plan K-rijtuig AB 7359 van de VSM, vergezeld door Plan-D rijtuig A 7705, een bijpassende conducteur en vele toeschouwers tijdens Terug naar Toen 2011.
Plan K-rijtuig 7376 van het Spoorwegmuseum op 8 augustus 2011 in Goes.
Plan K-rijtuig AB 7376 reed op 12 mei 2012 mee in de Heimwee Express. Meestal was de turquoise Plan D AB 7709 van de partij, maar dit donkerblauwe rijtuig paste beter in de verder Berlijns blauwe trein. Alleen de gele 1656 paste niet in het rijtje. We zien hier de trein kopmaken op station Driebergen-Zeist.
