In 1985 werd door de NS voor het eerst de rijtuigserie DDM (Dubbeldeksmaterieel) ingezet, die door de komst van vervolgseries DD-AR (ook wel DDM-2 en DDM-3) al gauw DDM-1 genoemd werd. Dit materieel was bedoeld om als treinstam met een 1600/1800 locomotief te rijden, met aan de andere kant een stuurstandrijtuig. Daarnaast doken er ook wel eens losse rijtuigen op in intercitytreinen. In principe was de NS van plan om het materieel in 2010 buiten dienst te stellen, wat toen ook gebeurde. Daarna zijn er al twee rijtuigen naar het Spoorwegmuseum gegaan, maar door materieeltekort is het DDM-1 nog drie keer teruggekeerd: tweemaal in 2011 (vanaf de tweede keer met locs type 1700) en ook in 2016. In 2019 viel definitief het doek voor de DDM-1.

Vanwege snelgroeiend materieeltekort door de invoering van de OV-studentenkaart plaatste de NS een bestelling voor twee vervolgseries, de DDM-2 en DDM-3. Waar de DDM-1 aanvankelijk voor sneltrein- en spitsdiensten bedoeld was, waren de nieuwe deelseries bedoeld voor stoptreinen. Daarom kregen ze de benaming DD-AR (Dubbeldekker AggloRegio), naar een nooit ingevoerde merknaam voor stoptreinen. Omdat de ontwikkeling van de gewenste motorrijtuigen te lang duurde, koos men ervoor om de DD-AR eerst een tijd lang met 1700-locs te laten rijden. Vanaf 1996 werden de mDDM-motorwagens alsnog ingevoerd bij de driewagenstammen, de vierwagenstammen bleven met een 1700 rijden. Vanaf 2009 zijn er 50 DD-AR-stammen gemoderniseerd, de onverbouwde stammen hebben tot 2013 nog planmatig gereden. Na de terzijdestelling volgde echter al gauw een kleine revisie voor een aantal stammen, zodat deze materieeltekort konden opvangen. Dit is gebeurd tot in 2019, waarna ook voor de DD-AR het doek viel.

De 50 verbouwde stammen staan sindsdien bekend onder de naam Nieuwe Intercity Dubbeldekker (NID), al is de projectnaam Dubbeldekker Zonering (DDZ) de meer populaire benaming geworden. Zonering slaat op het duidelijk onderscheid tussen de rustige zone op de bovenverdieping en de ontmoetingszone op de benedenverdieping. De andere benaming verklapt dat de stammen nu als intercity worden ingezet i.p.v. als 'Agglo-Regio'-trein. Tevens worden de stammen nu beschouwd als treinstellen in een vaste combinatie, met de 7500-nummers voor vierwagenstellen en 7800 voor de zeswagenstellen.

mDDM-stam 7815 in Zwolle, 18 mei 2007. Tussen Amersfoort Schothorst en Zwolle heb ik als achtjarig jochie de rit mogen meemaken vanuit de cabine, met dank aan een vriendelijke machinist.

Tweemaal een onbekende DD-AR tijdens mijn eerste dagen treinen spotten. Links zien we een treinstam in station Rotterdam Blaak op 30 april 2008, rechts maakt de sneltrein van Breda naar Amsterdam een stop op Rotterdam Lombardijen op 21 maart 2008.

De volgende sneltrein van Breda naar Amsterdam bestond uit loc 1858 met een DDM-1-stam, vertrekkend onder een dreigende lucht.

Op 5 juli 2008 staat een DD-AR-stam op spoor 4a van station Amersfoort te wachten op vertrek als stoptrein naar Amsterdam en Uitgeest, terwijl deze wordt ingehaald door een ICK-stam met loc 1843 achterop.

De mDDM-motorwagen van een onbekende stam te Maarn op 6 juli 2008, waarschijnlijk onderweg als stoptrein van Amsterdam Centraal naar Rhenen.

Later die dag komt een onbekende DD-AR het nog onverbouwde station Rotterdam Centraal binnen rijden.

Op 30 augustus 2008 staat mDDM-stam op spoor 1 van station Haarlem, onder toeziend oog van een aantal bezoekers van de materieelshow ter ere van het 100-jarig jubileum van het station.

Een dubbele DD-AR-stam komt op 1 mei 2009 op spoor 7 Rotterdam Centraal binnengereden. Aanvankelijk valt er niks op aan de trein, maar op deze foto vanaf de andere kant zien we - naast een defecte koppeling - dat er een locomotief in het midden van de trein zit. Hoewel het er op het eerste gezicht vreemd uit ziet, is dit vrij normaal aangezien het simpelweg twee gekoppelde stammen zijn. Omdat het echter één stam met een loc en één stam met een motorwagen is, lijkt het alsof de locomotief in het midden zowel trekt als duwt.

Twee mDDM-stammen onder de kenmerkende stationskappen van de Flevolijn. Links de stoptrein naar Lelystad Centrum op spoor 3 van Almere Centrum. Rechts staat de stoptrein naar Amsterdam Centraal klaar op spoor 2 van eindstation Lelystad Centrum, dat sinds de opening van de Hanzelijn in 2012 verbonden is met Zwolle.

Een onbekende DD-AR maakt op 9 april 2010 een stop op spoor 3 van station Barendrecht, om daarna zijn weg te vervolgen als stoptrein naar Dordrecht.

Op 27 juli 2011 staan twee mDDM-stammen buiten dienst op een opstelspoor nabij Rotterdam Centraal.

Het eerste van DD-AR naar DDZ verbouwde treinstel 7501 op het terrein van de werkplaats Leidschendam, 17 december 2011. Waar de DD-AR een treinstam met een loc of een mDDM-motorwagen was, is er bij de modernisering naar DDZ voor gekozen om vaste combinaties van rijtuigen met motorwagen te maken en deze als treinstellen te behandelen. De mDDM werd hierbij vernoemd tot mBk/mABk (afhankelijk van de aanwezigheid van 1e klasse), volgens de gebruikelijke naamgeving van bakken.

Aan de andere kant van het treinstel bevindt zich de ABvk, die we hier zien. De algemene benaming voor dit type treinstel luidt DDZ (DubbelDekker Zonering), maar dit was oorspronkelijk slechts een projectbenaming. Toen echter de officiële naam NID (Nieuwe Intercity Dubbeldekker) bekend werd gemaakt, kwam hier zoveel kritiek op dat in de praktijk de naam DDZ is blijven hangen. Dit komt naar mijn idee deels omdat de benaming DDZ dichterbij DD-AR zit, maar voornamelijk omdat de naam NID geen lading meer dekt zodra er een nog nieuwere intercity dubbeldekker op het spoor verschijnt. In februari 2012 zijn deze treinstellen voor het eerst gaan rijden tussen Den Haag en Amsterdam.

Loc 1711 rijdt op 12 mei 2012 over spoor 2 weg van Utrecht Centraal met DD-AR-stam 7455.

Even later komt deze mDDM-stam als intercity vanuit Almere Centrum via datzelfde spoor het station binnenrijden.

Dordrecht, 2 juni 2012. 2e-klas rijtuig 280 7508 in stam 7429. Op het eerste oog is hier niets bijzonders aan zien, maar als je goed naar de ramen van de benedenverdieping kijkt, valt je misschien iets op: ze zijn groter dan normaal. Wat beneden vroeger 1e klas was (met grote ramen), is nu verbouwd tot 2e klas, maar de ramen bleven hetzelfde. Dat maakt dit rijtuig uniek in zijn soort. Foto: Berend van Nijen.

De opstelsporen achter de Wagenwerkplaats in Amersfoort zijn lange tijd een plek geweest waar altijd wel bijzonder en/of terzijde gesteld materieel te vinden was. Toen ik hier was op 23 juni 2012 en de vloot Wadlopers die hier een tijd lang heeft gestaan weg was, kwam er vrij zicht op dit bijzondere tafereel: de testrijtuigen voor de DDZ. Zoals op de kop van het linker rijtuig (de 7041) te zien, is hier de nieuwe kleurstelling op uitgeprobeerd. Achter dit stuurstandrijtuig staat de 7555, waar het interieur in is uitgeprobeerd. Rechts zien we nog stuurstandrijtuig 7072, die na een brand in Putten in 2009 al terzijde is gesteld.

Een bekladde DD-AR met mDDM als sprinter van Zwolle naar Utrecht tijdens een stop in Amersfoort, 23 juni 2012.

Vanaf het begin van dienstregeling 2012 zou de DDZ regulier ingezet worden, maar vanwege verschillende technische problemen duurde het lang voordat de instroom op gang kwam. Per september werden de intercity's Amsterdam Centraal - Lelystad Centrum en Amsterdam Centraal - Den Haag Centraal met DDZ uitgevoerd. Op 25 oktober 2012 was ik op Amsterdam Centraal, waar ik de 7536 en 7527 tegen kwam als treinen naar Den Haag.

Vanwege het vele uitvallen van het nieuwe DDZ-materieel, moest er vaak bijgesprongen worden door nog onverbouwde DD-AR-stammen. Zo even later stam 7854 klaar om als intercity naar Den Haag centraal te vertrekken.

Een onbekende mDDM-stam staat op middenspoor 12.

Later die dag vertrekt DDZ 7515 als sprinter naar Zandvoort aan Zee van spoor 8 van station Haarlem, een dienst waar normaal gesproken DD-AR rijdt.

Een stukje verderop in Haarlem stond de 7529 te wachten op de volgende dienst.

Aan het eind van de dag trof ik nog de 7502 op Den Haag Centraal, die klaar staat om samen met de 7538 weer naar Amsterdam Centraal te vertrekken.

Een onbekende mDDM-stam langs perron 6 van het nog in verbouwing zijnde Rotterdam Centraal, 10 november 2012. In de achtergrond zien we de werkzaamheden aan de kap boven perron 1, tussen de steigers door zien we nog het tijdelijke blauwe stationsgebouw.

Vier maanden later, op 22 februari 2013, fotografeerde ik hier mDDM-stam 7473 als sprinter naar Den Haag Centraal. We zien dat de overkapping van spoor 1 klaar is, dat het tijdelijke stationsgebouw is verdwenen en dat de nieuwe stationshal al aardig is gevorderd.

Op 8 december 2012 gingen de eerste treinen rijden over de Hanzelijn tussen Lelystad en Zwolle. Ter ere hiervan kon iedereen die wilde een gratis ritje over de nieuwe spoorlijn maken. Zelf maakte ik hier ook gebruik van, maar de linker foto laat al zien dat ik niet de enige was. Ik stapte op Lelystad Centrum in de trein bestaande uit stellen 7526 en 7507, waar ik in bleef zitten tot aan het nieuw geopende station Dronten dat we rechts zien.

De 7541 verzorgde de volgende rit naar Zwolle, die we hier ook zien in Dronten.

Achterop bovenstaande trein reed de 7519 mee, die bij het keren hier in Zwolle het voorste treinstel werd. In de achtergrond zien we het nieuwe perron dat is aangelegd voor de Hanzelijn.

DDZ 7506 komt als sprinter vanuit Zwolle op 9 februari 2013 aan op spoor 2 van het in verbouwing zijnde station Utrecht Centraal.

De 7502 reed de volgde rit naar Zwolle, hier gezien in Bilthoven.

Een DD-AR met mDDM als sprinter naar Alkmaar maakt op 24 maart 2013 een stop op spoor 1 van Rotterdam Alexander.

DDZ 7522 naast V-IRM 8665 op 25 maart 2013 in Roosendaal. Foto: Jeffrey Zeitzen.

Nadagen van de onverbouwde stammen

Op 25 mei 2013 organiseerde Spoorforum de officiële afscheidsrit van de DD-AR, niet wetende dat ze zes jaar later nog steeds te zien zouden zijn. Deze begon in Amersfoort en reed daarna naar Meppel, Zwolle, Dronten, Naarden-Bussum, Hilversum, Baarn en het Spoorwegmuseum. Hier zien we stam 7435 klaar voor vertrek in Amersfoort. Klik hier voor een verslag van deze afscheidsrit, aangevuld met meer foto's.

Ondanks dat de DD-AR eigenlijk al in 2013 uit dienst had moeten gaan, is er in 2014 nog een kleine revisie geweest om materieeltekort op te vangen. En dat bleek nodig te zijn, want ook in 2018 waren ze nog te zien. Naast de sprinterdienst Utrecht - Zwolle, die we hier op 19 december 2018 zien, werd ook de sprinterdienst Apeldoorn - Enschede nog met DD-AR-materieel uitgevoerd.

Aan de andere kant van de trein stond loc 1733. De verbouwing van Utrecht Centraal was op dit moment eindelijk vrijwel afgerond. Dit zijn dan ook een paar van de weinige foto's die er zijn van een DD-AR op het verbouwde station.

Op 6 mei 2019 kwam loc 1763 met stam 7310 aan op station Zwolle.

2019 was het laatste jaar waarin de DD-AR werd ingezet. Naast de twee reguliere trajecten die hierboven genoemd zijn, doken ze soms ook op andere plaatsen op. Zo kwam ik op 12 september 2019 op station Ede-Wageningen stam 7376 met loc 1749 als sprinter naar Arnhem tegen.

Mijn laatste foto van een DD-AR in reguliere dienst: stam 7310 met loc 1763 op 10 november 2019 op Utrecht Centraal als intercity naar Nijmegen.

Toen in 2016 werd besloten een deel van het DDM-1-wagenpark weer in te zetten, zijn er stammen gevormd die in de 7200-serie zijn genummerd. We zien hier stam 7212 terzijde in Amersfoort op 15 november 2019, ongeveer een maand voordat de laatste DDM-1 haar laatste rit reed. Voor deze stam was dat moment toen al achter de rug.

Vanachter de andere zijde dook nog de neus van Plan U 121 van de Stichting Historisch Dieselmaterieel op.

Op 25 maart 2022 kon ik hier wederom terzijde gesteld DDM-materieel vinden. In dit geval gaat het om de stuurstand van DD-AR-stam 7334 en het Bv-rijtuig uit DDM-1-stam 7201.

Per december 2021 keerde de DDZ weer terug op het spoor, te beginnen met het traject Zwolle - Roosendaal. Zodoende staat de 7846 op 16 december 2021 langs perron 1 van station 's-Hertogenbosch als intercity naar Zwolle.

DDM-1-stuurstandrijtuig 'Olifant' op 27 november 2021 bij het Spoorwegmuseum. Dit rijtuig maakte al sinds 2010 deel uit van de collectie van dit museum, maar is vanwege het hierboven genoemde materieeltekort tussen 2016 en 2019 weer ingezet door NS. Sinds 2019 is het rijtuig definitief terug bij het Spoorwegmuseum.

Verder beschikt het museum ook nog over een tussenrijtuig van het DDM-1, die hier op het buitenterrein staat tentoongesteld samen met Sik 345.

DDZ 7614 komt als intercity van Amersfoort Schothorst naar Schiphol door Baarn gereden en passeert daarbij de overweg in de Stationsweg, 17 mei 2022.