De Plan U is een vanaf 1960 ingezette serie dieseltreinen van de NS. Ze werden door Werkspoor afgeleverd in het gebruikelijke diesel-rood, vandaar de bijnaam "Rode Duivels". De treinen uit deze serie bestonden uit drie bakken, waarvan één motorrijtuig, gekarakteriseerd door de ronde raampjes en later ook twee blauwe schuine strepen i.p.v. drie. Dat laatste gebeurde in 1968, toen de nieuwe geel-blauwe huisstijl werd ingevoerd. De Plan U reed aanvankelijk op de drukkere niet-geëlektrificeerde lijnen, maar in de loop der jaren doken er op steeds meer van die lijnen bovenleiding op. Zo werd de Plan U verdreven naar de zwakker bezette lijnen. Met de komst van de DM'90 verdween de Plan U langzamerhand ook hier uit beeld. Er kwamen echter wel andere maatschappijen op die wegens materieeltekort Plan U's huurden. Zo waren er vier stellen die van 1999 tot 2002 voor Syntus hebben gereden. Ook hebben er in 2001 en 2002 zes stellen voor NoordNed gereden. Uiteindelijk was het in 2003 helemaal afgelopen voor de Plan U. Na de buitendienststelling zouden er zes stellen naar Slowakije gaan, waarvan er in 2007 twee zijn aangekomen. Deze zijn echter nog nooit ingezet, aangezien de maatschappij is gestopt met reizigersvervoer. Door uitblijven van betalingen zijn de overige vier in Nederland gebleven, waarvan er al gauw drie zijn er gesloopt. De 195 voegde zich als enige in Amersfoort bij de groep die verkocht zou worden aan Roemenië, samen met de 113, 116, 117 en 191. Uiteindelijk zijn deze 5 stellen in 2019 alsnog afgevoerd. Als museumstellen zijn de volgende vier bewaard gebleven: 114 (Spoorwegmuseum), 115 (Stichting 2454 Crew), 121 (SHD) en 151 (ook Stichting 2454 Crew).

Zelf heb ik niet meegemaakt dat de Plan U in actieve dienst reed, maar in de beginjaren van mijn spoorhobby heb ik, naast de museale stellen, ook nog een aantal voor verkoop of sloop bestemde stellen op de foto kunnen zetten. Links zien we een Plan U - vermoedelijk de 191 en anders de 117 - op 18 mei 2007 op het emplacement te Zwolle. Op 23 oktober 2007 trof ik hier de pas rood geverfde 115 van de Haarlem - IJmuidense Spoorwegmaatschappij (HIJSM) aan.

Stellen voor Slowakije/Roemenië (116, 117, 191, 195)

In 2006 zijn er zes stellen Plan U verkocht aan de Slowaakse vervoerder BRKS. In 2007 zijn de stellen 125 en 193 hier naartoe vertrokken, maar omdat betalingen uitbleven werden de overige stellen in Nederland gehouden. Van de 117 en 191 was in Zwolle al het uiterlijk opgeknapt, die eerste had ook al een technische opknapbeurt gekregen. Van de 116 en 151 werd voorlopig nog afgebleven, wachtend op duidelijkheid over de toekomst van de stellen. Op de foto's zien we links de 117 en rechts de 116, beide op 10 september 2011 te Amersfoort.

Op dezelfde datum als hierboven zien we de voor verkoop bestemde 191 naast de 151 van Stichting Historisch Dieselmaterieel (SHD). Wat men echter niet verwacht, is dat we links het museumstel zien. De 191 aan de rechter kant had namelijk alleen een uiterlijke opknapbeurt gehad, maar was er technisch niet heel goed aan toe. De 151 had hiervoor jaren lang stilgestaan, maar was technisch zo goed in orde dat de SHD niet lang hiervoor hun 113 heeft geruild voor de 151. Meer over de 113 en 151 is verderop de pagina te vinden.

Nadat de verkoop aan BRKS uit bleef, werden de vier overgebleven stellen samen met de geplukte 195 verkocht aan het Roemeense Ferotrans. In 2014 werd dit alsnog afgeblazen, omdat de nieuwe eigenaar het vervoer van de stellen financieel niet rond kreeg. Op 22 augustus 2016 bracht ik mijn laatste bezoek aan deze treinstellen, die nog steeds in Amersfoort stonden. We zien de - ondanks het gebrekkige onderhoud en het vandalisme - nog steeds glanzende 191 in de zakkende avondzon.

Een stuk minder goed eraan toe waren de 195 (links) en de 116 (rechts). Ter illustratie zien we ook nog de zijkant van de 195. Toen ik deze foto's oorspronkelijk plaatste had ik erbij geschreven: "Het is nog maar de vraag of Roemenië ze überhaupt nog wil..." Anno nu weten we hoe dat is afgelopen.

113

Geen enkel Plan U-stel zal nog zo'n enerverend bestaan hebben gehad na haar buitendienststelling als de 113. We zien de 113 en 121 van museumorganisatie HIJSM hier tijdens het evenement Haarlem 100 op 30 augustus 2008. De HIJSM was van plan om de spoorlijn Haarlem - IJmuiden te gebruiken als museumspoorlijn en daar stellen Plan U op in te zetten. De sporendriehoek waar de 121 staat was tevens de vaste standplaats van deze stellen. In 2009 hebben vandalen hier ingebroken en de stellen in zoverre vernield dat het niet meer was op te knappen en het uiteindelijk het einde van de HIJSM betekende.

Na het faillissement kwam de 113, dat voorheen het paradepaardje van de HIJSM was, bij de Stichting Historisch Dieselmaterieel (SHD) terecht. Ondanks de vernielingen was het treinstel nog rijvaardig en werd ze bijvoorbeeld gebruikt om op Open Monumentendag 2011 locomotor 243 een loods in te duwen. Ook op 9 februari 2013 trof ik de 113 in Amersfoort aan, weggestopt en wachtend op wat zou komen.

In 2011 heeft de SHD de 113 kunnen ruilen tegen de 151, die in een betere staat verkeerde. Toen haar lot eenmaal duidelijk was, is er logischerwijs geen onderhoud meer aan het stel gepleegd. Zo heeft het verdere vandalisme dat zich in Amersfoort heeft afgespeeld de overblijfselen van wat ooit een museumtrein was er nog triester uit laten zien. Uiteindelijk viel op 19 november 2019 definitief het doek voor de 113 en werd ze als allerlaatste Plan U naar de sloper gebracht. Vier dagen eerder, op 15 november, maakte ik nog deze foto van de 113, niet wetende dat het de laatste zou zijn.

114

Op 8 oktober 2011 reed Plan U 114 van het Spoorwegmuseum de Heimwee Express tussen Utrecht Maliebaan en Maarn Goederen. We zien het stel hier op station Utrecht Maliebaan langs wat voorheen het vaste perron voor deze treindienst was, maar sinds het sluiten van de spoorlijn tussen hier en Utrecht Lunetten niet meer als zodanig in gebruik is.

Op 9 februari 2013 werd de Heimwee Express wederom gereden door de 114. Vanwege het permanent sluiten van het traject Maliebaan - Lunetten, ging de rit nu naar Amersfoort. Hier zien we de trein met 30 minuten vertraging door Bilthoven rijden, waar op dat moment werd gewerkt aan een nieuwe tunnel onder het station.

Vanwege deze vertraging werd er op het middenspoor na Bilthoven kopgemaakt, om meteen weer rechtsomkeert naar de Maliebaan te maken.

115

Op 23 juni 2012 is de 115 van Stichting DE-III aan het rangeren in Amersfoort, nadat ze even verderop een draaistelrevisie heeft ondergaan. Ook de 115 behoorde tot 2009 toe aan de HIJSM, waarna ze is overgenomen door Stichting DE-III. Deze hebben haar hersteld, maar moesten uiteindelijk in 2019 het stel afstaan aan Stichting 2454 Crew omdat ze de financiële middelen niet meer hadden om het stel te onderhouden. Deze organisatie gebruikt haar sindsdien als plukstel voor de 151.

Tijdens de Heimwee Express van 9 februari 2013 werd de 115 naar middenspoor 3 van station Amersfoort gereden, waarna de 114 zich ernaast voegde voor een winterse fotostop.

121

Plan U 121 van de SHD als cateringwagen tijdens Open Monumentendag 2012 in Amersfoort. We zagen de 121 hierboven al even in Haarlem, bij het verhaal van de 113. Net als die is de 121 na het faillissement van de HIJSM overgenomen door de SHD, die zich vandaag de dag nog steeds over haar ontfermt.

Tijdens een bezoek aan hetzelfde terrein op 15 november 2019 dook de neus van de 121 op vanachter DDM-1-stam 7217.

151

De aardig verweerde 151 van de Stichting Historisch Dieselmaterieel op 15 november 2019 te Amersfoort. In 2011 heeft de SHD dit stel, dat aanvankelijk bestemd was voor verkoop aan Roemenië, bemachtigd door haar te ruilen tegen de 113. Eind 2019, ongeveer gelijktijdig met het opheffen van Stichting DE-III en als gevolg daarvan de overdracht van de 115 aan de Stichting 2454 Crew, heeft ook de SHD besloten om de 151 aan deze organisatie over te dragen. 

De mensen van Stichting 2454 Crew hebben er geen gras over laten groeien, want binnen een jaar is de 151 volledig opgeknapt en inzetbaar gemaakt. Op 16 juni 2020 was het treinstel voor een deel van de revisie aanwezig bij het Stoomdepot van de SSN in Rotterdam, waar ik door het hek heen toch nog een aardig plaatje kon schieten. Het YouTube-kanaal Spoorwegen TV heeft overigens een leuke reportage gemaakt over het opknappen van dit treinstel, klik hier om deze te bekijken.

Stichting 2454 Crew zet de 151 regelmatig in voor roestrijden, wat inhoudt dat niet vaak gebruikte stukken spoor worden bereden zodat er niet te veel roest op de rails komt. Op 10 februari 2021 zou de 151 gaan roestrijden op de aansluitingssporen van de HSL bij Hoofddorp, maar vanwege de winterse omstandigheden en daardoor defecten aan de infrastructuur kwam de trein niet verder dan Amsterdam Centraal. Op 12 december 2021 waren de aansluitingssporen van de HSL bij Rotterdam Centraal aan de beurt.

In het weekend van 9 en 10 april 2022 werd door de organisaties Roestrijden.nl en Stichting 2454 Crew een Railsafari georganiseerd, waarbij verschillende trammusea in het land werden bezocht. De deelnemers werden vervoerd met Plan U 151, die we hier zien ter hoogte van de overweg in de Spoorweglaan te Moordrecht.